Το φαινόμενο της ενδοοικογενειακής βίας μέσα από τα μάτια του παιδιού-παρατηρητή: ΟΙ ΜΙΚΡΟΙ ΣΩΤΗΡΕΣ

της Σπεντζούρη Πηνελόπης

Ψυχολόγου, MSc. Εγκληματολογίας.

Η άσκηση κάθε είδους βίας ή κακοποίησης, σύμφωνα με την Ελληνική Αστυνομία, (ψυχολογικής, σωματικής, σεξουαλικής και συναισθηματικής) διώκεται από το Νόμο. Έχουν γίνει πάρα πολλές έρευνες κατά καιρούς τόσο για αυτού του είδους τα περιστατικά όσο και για τους δράστες, το δίπτυχο θύμα-θύτη και τους
ενδεικτικούς τρόπους αντιμετώπισης του φαινομένου. Αυτή τη φορά αντί να εστιάσουμε στην κακοποιημένη γυναίκα ή στον άντρα κακοποιητή και στο κακοποιημενο παιδί, ενδιαφέρον θα ήταν να στρέψουμε τη προσοχή μας στο παιδί παρατηρητή. Σε ένα περιστατικό βίας εκτός από τον θύμα και το θύτη υπάρχουν μερικές φορές και οι παρατηρητές.

Οι παρατηρητές είναι άτομα, συνήθως παιδιά, στα οποία δεν ασκείται άμεσα βία αλλά είναι δέκτες μιας λανθάνουσας ψυχολογικής πίεσης, από τη στιγμή που στην καθημερινή τους πραγματικότητα γίνονται θεατές βίας που ασκείται πάνω σε άτομα που αγαπούν. Βιώνουν έναν ύπουλο τρόμο καθώς φοβούνται τόσο για τον εαυτό τους όσο και για τα αγαπημένα τους πρόσωπα. Εσωτερικά λοιπόν χωρίζονται στα δύο: στο κομμάτι του παιδιού που φοβάται, θέλει προστασία και κάποιον να του πει ότι όλα θα πάνε καλά ή να δικαιολογήσει επαρκώς γιατί παραδείγματος χάρην ο μπαμπάς-που κατέχει σημαντικό ρόλο στο παιδί σε συναισθηματικό, εξελικτικό και επίπεδο διαπαιδαγώγησης- λειτουργεί και συμπεριφέρεται με τέτοιο τρόπο με αποτέλεσμα να καταρέει κάθε σημαντικότητα του ρόλου του στα μάτια του παιδιού, και στο κομμάτι του ενηλίκου, ο οποίος ξαφνικά υπό την καθογήγηση μιας ενδογενούς ανάγκης και κατευθυντικής ορμής του υπεύθυνου ώριμου εαυτού που αναπηδά πριν την ώρα του και καλείται να στηρίξει και να ειναι παρόν σε κάθε περιστατικό βίας. Αυτή η τάση ικανοποιεί μια ανάγκη ώστε να κατευνάσει το παιδί τον ίδιο του τον φόβο ότι δεν θα συμβεί κάτι πιο σοβαρό και ότι τελικά η παρουσία του σε κάθε γεγονός μπορεί να προλάβει τα χειρότερα. Έτσι τα παιδιά-παρατηρητές κάθονται επίμονα και βλέπουν και ξαναβλέπουν αυτό που τους τρομοκρατεί και θυσιάζονται με ένα μαζοχιστικό τρόπο, καθώς θέτουν τον εαυτό τους ανά πάσα στιγμή σε κατάσταση συναγερμού τόσο στο πλαίσιο του σπιτιού όσο και εκτός από αυτό.

Δεν είναι λίγες οι φορές που τα παιδιά-παρατηρητές ενδοοικογενειακής βίας, στη συνέχεια της ζωής τους κάνουν δημιουργικά πράγματα και θέτουν ως στόχο να φύγουν μακριά από αυτό που τους πλήγωσε και τους τραυμάτισε για πάντα. Καθώς λοιπόν τα πιθανά σενάρια είναι ποικίλα για το πώς θα εξελιχθεί η ζωή και η ανάπτυξη της προσωπικότητας του κάποτε μικρού σωτήρα, ένα από αυτά είναι το σενάριο της «ανήσυχης» ζωής. Μπορεί η καθημερινότητα να κυλάει κανονικά, τα συναισθήματα που δεν είχαν εκφρασθεί όταν έπρεπε όμως, εκφράζονται διογκωμένα και άκαιρα, ακόμα και στο πλαισιο χαλαρών δραστηριοτήτων. Η αίσθηση του κάτι θα συμβεί ή κάτι κακό θα ακούσω ή θα δω, το ακολουθεί ξετυλίγοντας το παρελθόν πολύ περιγραφικά. Η βία, ο θυμός, το συνεχόμενο άγχος και η ένταση αντιμετωπίζονται σαν λογική προέκταση οποιασδήποτε δραστηριότητας στην καθημερινότητα. Η συναισθηματική κατάσταση αυτή διαμορώνεται αυθόρμητα και ασυνείδητα.

Πώς αντιμετωπίζουμε όμως ένα τρομοκρατημένο παιδί-έφηβο-ενήλικα, πρώην παιδί σωτήρα-πιο ώριμο για την ηλικία του αλλά πάντα σε κατάσταση συναγερμού; Αρχικά καλό θα ήταν να του δώσουμε να καταλάβει πρακτικά και λεκτικά (σε παιδιά είτε θύματα είτε παρατηρητές βίας στο ενδοοικογενειακό πλαίσιο) ότι δεν διατρέχει κάποιο κίνδυνο στο παρόν (εφόσον έχει γίνει η αποκοπή από το βίαιο περιβάλλον). Στη συνέχεια επεκτεινόμαστε και επαναπροσδιορίζουμε υπό πιο ασφαλές πρίσμα, δραστηριότητες πιο κοινωνικές που ευχαριστούν συνειδητά το άτομο, βοηθώντας το να λαμβάνει ευχαρίστηση από αυτές πιο ουσιαστικά με όσο το δυνατόν λιγότερο φόβο.

Η ψυχική ενδυνάμωση, υποστήριξη και προσωπική ενίσχυση βοηθάει στο να χτίσουμε εκ’νέου (όσο είναι αυτό δυνατό) έναν πιο ισχυρό εαυτό ώστε να επεξεργαστούμε τη συσσωρευμένη βία που βιώθηκε. Ασκήσεις χαλάρωσης και ελέγχου του σώματος μέσω τεχνικών της αναπνοής, γνωστικών παρεμβάσεων και οραματισμών σε συνδυασμό με δραστηριότητες –όπως η γυμναστική, η συμμετοχή σε ομάδες και η ενίσχυση του κοινωνικού δικτύου- διευκολύνουν τη μείωση της συνεχόμενης έντασης και του υποβόσκοντος άγχους και έχουν ως αποτέλεσμα τη σταθεροποίηση του παιδιού-ενήλικα. Με αυτόν τον τρόπο το παιδί θα είναι πιο έτοιμο και δυνατό να εκφρασθεί συναισθηματικά με τρόπο που συμβαδίζει με τα βιώματα της βίας και της κακοποίησης απαλλαγμένο από κάθε συναίσθημα ντροπής ή φόβου. Ίσως έτσι πιο μακροπρόθεσμα,συμφιλιωθεί με τη βία σαν γεγονός, διαχειριστεί τον ενδεχόμενο θυμό του και προχωρήσει τη ζωή επανατοποθετώντας τον εαυτό του μέσα σε αυτή.